Rekompensata za wynajem pojazdu zastępczego, w przypadku likwidacji szkody przez zakład ubezpieczeń z OC sprawcy.
W przypadku uszkodzenia naszego pojazdu na skutek kolizji, której nie jesteśmy sprawcą, możemy dochodzić naprawienia szkody od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej ( OC ) sprawcy szkody. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 361 § 1 k.c. możemy domagać się naprawienia szkody majątkowej, która stanowi normalne następstwo działania lub zaniechania sprawcy. Poszkodowany może domagać się naprawienia szkody bezpośrednio od ubezpieczyciela OC sprawcy szkody, co wynika wprost z przepisów ustawowych. Normalnym następstwem kolizji drogowej bardzo często jest niemożność korzystania z uszkodzonego samochodu, związana z koniecznością jego naprawy.
Ta zasada obecnie nie budzi większych wątpliwości, jednak sporo wątpliwości budzi zakres i rozmiar tej szkody, czyli przede wszystkim: Czy rekompensata należy nam się za sam fakt niemożliwości korzystania z uszkodzonego samochodu, niezależnie od tego czy faktycznie wynajmiemy samochód zastępczy ? Czy możemy wynająć dowolny samochód zastępczy ? Czy swobodny dostęp
do komunikacji publicznej wyklucza potrzebę wynajęcia pojazdu zastępczego, gdy samochód nie jest nam potrzebny do prowadzenia działalności gospodarczej ? oraz przede wszystkim, na jaki okres możemy wynająć samochód zastępczy ?
W ciągu ostatnich kilku lat, kształtowała się linia orzecznicza sądów w sprawach roszczeń
o rekompensatę za wynajmem samochodu zastępczego na czas naprawy. Każda sprawa winna być rozpatrywana indywidualna, jednak można wskazać zasadnicze poglądy, które wykształciły
się w orzecznictwie sądowym w tej kwestii.
Warto w tym miejscu powołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 maja 2015 r.
I ACa 15/15 w którym Sąd ten zaprezentował stanowisko wpisujące się w główną linię orzeczniczą, stwierdził bowiem, że „zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela pokrywa się z zakresem odpowiedzialności sprawcy szkody, z którym związany jest umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Granicę tej odpowiedzialności zakreślają normalne następstwa działania lub zaniechania,
z którego szkoda wynikła (art. 361 § 1 k.c.).” Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu tego wyroku przychylił się do poglądów Sądu Najwyższego wyrażonych w uchwale z dnia 17 listopada 2011 r. (III CZP 5/11, LEX nr 1011468), w którym z kolei Sąd Najwyższy stwierdził, że: ”(… ) odpowiedzialność ubezpieczyciela za następstwa wypadku, w którym doszło do uszkodzenia pojazdu i pozbawienia przez to poszkodowanego możliwości korzystania z własnego pojazdu przez okres potrzebny do jego naprawy, obejmuje wydatki na najem pojazdu zastępczego, które mają charakter celowy
i ekonomicznie uzasadniony. Rozumieć przez to należy wydatki niezbędne do przywrócenia poszkodowanemu utraconej wskutek wypadku możliwości korzystania z pojazdu w celu sprawnego
i swobodnego przemieszczania się, uchronienia poszkodowanego przed niepotrzebną stratą czasu czy niedogodnościami związanymi z korzystaniem z komunikacji publicznej. W granicach normalnego następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda, mieści się obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez poszkodowanego na sfinansowanie korzystania z rzeczy zastępczej zgodnego z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Naprawienie szkody nie obejmuje natomiast wydatków poniesionych przez poszkodowanego na zapewnienie sobie środka transportu nie tylko samodzielnego, bezpiecznego (sprawnego technicznie) i zdolnego do wypełniania swej normalnej funkcji, ale również luksusowego, posiadającego porównywalne walory estetyczne i użytkowe oraz zapewniającego poszkodowanemu co najmniej taki sam komfort jazdy jak pojazd uszkodzony. Takie rozumienie szkody wykracza bowiem poza normalne następstwa działania lub zaniechania sprawcy szkody, bowiem prowadzi do powstania kosztów większych niż niezbędne do odwrócenia wyżej opisanego podstawowego skutku uszkodzenia rzeczy”.
Przedstawione wyżej stanowisko prowadzi do wniosku, że sama utrata możliwości korzystania
z pojazdu mechanicznego nie jest szkodą majątkową. Poszkodowany nie może żądać wypłaty odszkodowania tylko za sam fakt utraty możliwości korzystania z pojazdu na skutek jego uszkodzenia. Szkodą majątkową jest dopiero zobowiązanie powstałe z tytułu umowy najmu pojazdu zastępczego, tj. zapłacony lub wymagalny czynsz najmu. Koniczne jest zatem rzeczywiste poniesienie wydatków związanych z wynajęciem samochodu zastępczego.
Wynajęty samochód zastępczy powinien być pojazdem o zbliżonej ( nie wyższej ) klasie, co pojazd uszkodzony. Czynsz najmu pojazdu nie powinien odbiegać ( nie powinien być wyższy ) niż czynsz najmu samochodów dostępnych do wynajęcia na rynku lokalnym.
Warto pamiętać o tym, że poniesienie wydatków na wynajęcie samochodu zastępczego musi być celowe i ekonomicznie uzasadnione. Takiego warunku nie będzie spełniało wynajęcie samochodu zastępczego, w sytuacji, gdy posiadamy inny, wolny i nadający się do wykorzystania pojazd mechaniczny, który mógłby zastąpić uszkodzony bez konieczności wynajęcia samochodu zastępczego. Takiego warunku nie będzie spełniało również wynajęcie samochodu zastępczego, w sytuacji gdy
z niego faktycznie nie korzystamy. Możemy więc dochodzić zwrotu kosztu najmu samochodu zastępczego, jeżeli nie mamy innego wolnego pojazdu, którego możemy używać i jednocześnie jest on nam rzeczywiście potrzebny, w tym sensie, że z niego na co dzień korzystamy.
Wydaje się jednak, że najczęściej spory pomiędzy poszkodowanymi a firmami ubezpieczeniowymi,
w zakresie odszkodowań z tytułu zwrotu kosztów pojazdów zastępczych koncentrują się na okresie
w jakim najem ten jest uzasadniony. Rzecz jasna, w interesie firmy ubezpieczeniowych jest to, aby okres ten był jak najkrótszy, z czym nie zgadzają się właściciele uszkodzonych pojazdów, co prowadzi do sporów sądowych. Wiec jaki to powinien być okres ? W wyroku z dnia 5 listopada 2004 r.
(II CK 494/03,) Sąd Najwyższy stwierdził, że „ jeżeli uszkodzony pojazd nadaje się do naprawy
w postaci wmontowania do niego nowej części zamiennej, to koszty najmu przez poszkodowanego tzw. samochodu zastępczego obejmować mogą okres konieczny i niezbędny do naprawy pojazdu”. Tutaj nam się pojawia następne pytanie: co to jest „okres konieczny i niezbędny do naprawy
pojazdu” ? W praktyce, zakłady ubezpieczeń, często uznają za uzasadnione jednie wydatki na najem pojazdu w okresie tzw. technologicznego czasu naprawy pojazdu oraz czasu od zgłoszenia szkody
do oględzin prowadzonych przez likwidatora. Tymczasem, tzw. technologiczny czas naprawy, ustalony na podstawie programów kosztorysowych tylko modelowo uwzględnia sumę operacji naprawczych niezbędnych do przywrócenia pojazdu do stanu poprzedniego i jest pojęciem o wiele węższym od czasu rzeczywistego naprawy (czasu niezbędnego do naprawy). Kwestię tę szeroko opisał Rzecznik Ubezpieczonych w swoim Raporcie zatytułowanym „Orzecznictwo Sądu Najwyższego
a Praktyka Likwidacji Szkód Komunikacyjnych” który można odnaleźć na stronie dzisiejszego Rzecznika Finansowego. W opinii ówczesnego Rzecznika Ubezpieczonych przez okres konieczny
do naprawy należy rozumieć nie tylko tzw. technologiczny czas naprawy, ale także inne czynności podejmowane w okresie likwidacji szkody i naprawy pojazdu, takie jak: okres bezpośrednio poprzedzający zgłoszenie szkody, jeśli wynajęcie pojazdu nastąpiło przed tą czynnością; czynności likwidacyjne samodzielnie prowadzone przez ubezpieczyciela ( na przykład czas od zgłoszenia szkody do chwili przeprowadzenia oględzin, czy koniecznych ponownych oględzin ); czynności mieszczące się w ramach współdziałania stron w zakresie ustalenia zakresu szkody i kosztów naprawy; czas rzeczywistej naprawy uszkodzonego pojazdu, który uwzględnia oczekiwanie na zamówione części zamienne i możliwości organizacyjne zakładu naprawczego; inne obiektywne czynniki wpływające na proces naprawy i niemożność odtworzenia możliwości korzystania z rzeczy poprzez naprawę uszkodzonego pojazdu.
Należy pamiętać także, że w przypadku sporu sądowego, jeżeli firma ubezpieczeniowa sprawcy szkody będzie kwestionowała wskazywany przez nas rzeczywisty czas naprawy, to na nas będzie ciążył obowiązek udowodnienia, jaki był rzeczywisty okres naprawy pojazdu, warto więc zbierać dowody na dokładny przebieg likwidacji szkody i czynności naprawczych.
Niniejszy tekst dotyczy okres najmu pojazdu zastępczego w przypadku tzw. szkody częściowej, tj. gdy naprawa pojazdu jest uzasadniona. Trochę inaczej ma się sprawa w sytuacji, gdy nasz pojazd uległ szkodzie całkowitej, tj. sytuacji, gdy naprawa pojazdu okazała się niemożliwa lub nieopłacalna,
a wobec tego odszkodowanie obliczane jest tzw. metodą dyferencyjną, tj. wysokość odszkodowania ustalana jest w wysokości odpowiadającej różnicy pomiędzy wartością pojazdu sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a wartością pojazdu w stanie uszkodzonym. Zasady wypłaty rekompensaty
za najem pojazdu zastępczego w takiej sytuacji zostaną przedstawione w odrębnym tekście.